Śmierć bliskiej osoby jest wydarzeniem, które pociąga za sobą nie tylko ból i smutek, ale również konieczność uregulowania kwestii spadkowych. Wraz z odejściem spadkodawcy, cały jego majątek staje się własnością wspólną wszystkich uprawnionych spadkobierców, a dokładne rozdysponowanie jego składników wymaga dokonania podziału na podstawie testamentu zmarłego lub według przepisów Kodeksu cywilnego (w przypadku braku testamentu). Zobacz, co powinieneś wiedzieć na temat działu spadku i jak go dokonać!
Dział spadku a dziedziczenie
W momencie śmierci osoby fizycznej ogół jej praw i majątku przechodzi na spadkobierców. Proces ten określa się mianem dziedziczenia, a w pierwszej kolejności mają do niego prawo współmałżonek zmarłego, jego dzieci oraz ewentualne osoby trzecie ujęte w testamencie. Dziedziczony spadek przekazywany jest w całości jako współwłasność wszystkich do niego uprawnionych i pozostaje on w takiej formie do momentu dokonania działu spadku.
Dział spadku jest konieczny w sytuacji, w której jego poszczególne składowe nie mogą być wspólnie wykorzystywane, a współwłaściciele domagają się wyodrębnienia przypadającej im części. Co ciekawe, nie jest on obowiązkowy ani ograniczony czasowo — może być dokonany nawet wiele lat po śmierci testatora.
W przypadku dziedziczenia, dział majątku polega na podziale masy spadkowej na części, które przypadają poszczególnym spadkobiercom. Może być dokonany zarówno na podstawie ustawy (jeśli testament nie został sporządzony bądź jest nieważny), jak i zgodnie z zapisami testamentu. Jeśli spadkobiercy nie potrafią polubownie dogadać się w sprawie podziału, sprawą zajmuje się sąd, natomiast jeśli są zgodni, mogą wykonać go samodzielnie z pomocą notariusza.
Zanim jednak podejmiemy jakiekolwiek działania, warto w sądzie złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Taki dokument poświadcza, że to my jesteśmy spadkobiercami i upoważnia nas do ubiegana się o udział w podziale majątku zmarłego.
Co wchodzi w skład spadku?
Po zmarłej osobie dziedziczone są przede wszystkim jego prawa własności i współwłasności (nieruchomości, finansów, przedmiotów wartościowych itd.) oraz wszelkie prawa podobne (służebności, prawa użytkowania, prawa majątkowe). Niestety do majątku spadkowego zaliczone są również długi i zobowiązania.
Jak dokonać podziału spadku?
Jeśli spadkobiercy są między sobą zgodni, można dokonać działu spadku samodzielnie. Wystarczy, że w drodze porozumienia zostanie ustalone, jakie części dobytku zmarłej osoby przypadną poszczególnym uprawnionym. Następnie z pomocą notariusza sporządza się akt podziału spadku. Aby był on ważny, zgodnie z prawem musi zostać podpisany przez wszystkich spadkobierców.
Sytuacja wygląda inaczej w przypadku, gdy spadkobiercy nie są w stanie się między sobą porozumieć. Jeżeli choć jeden z uprawnionych do spadku żąda podziału majątku na drodze sądowej, zawarcie umowy polubownej jest niemożliwe. Należy wtedy złożyć wniosek o dział majątku do sądu rejonowego właściwego dla miejsca położenia nieruchomości lub miejsca zamieszkania spadkodawcy. Powinien on zawierać dokładne informacje o składającym się na spadek mieniu, jak również dane spadkodawcy i wszystkich spadkobierców. Każdy ze spadkobierców ma prawo przedstawić swoje żądania w odpowiedzi na wniosek o dział spadku.
Jak wygląda dział majątku w sądzie?
Po wpłynięciu wniosku sąd musi określić, jakie rzeczy materialne lub prawa składają się na masę spadkową (dział spadku musi obejmować jego całość). Następnie zostaje wyznaczony termin rozprawy, na której odbędzie się przesłuchanie stron oraz świadków, celem zebrania dowodów. Podczas orzekania o podziale spadku kluczowym aspektem jest istnienie ważnego testamentu zmarłego bądź jego brak.
Dział spadku na podstawie testamentu
Jeżeli spadkodawca przed śmiercią sporządził testament, wcale nie oznacza to, że podział jego majątku został ostatecznie rozstrzygnięty, zwłaszcza jeśli w oświadczeniu woli nie został ujęty ogół jego mienia. W zasadzie sąd dąży do tego, aby dział nastąpił wedle ostatniej woli, jednak w niektórych przypadkach może orzec inaczej.
Dzieje się tak na przykład w sytuacji, w której strony dogadają się co do innego podziału, niż założył to zmarły.
Masę spadkową dzieli się analogicznie według wielkości udziałów poszczególnych uprawnionych do dziedziczenia.
Dział spadku bez oświadczenia woli zmarłego
Jeżeli zmarły nie sporządził przed śmiercią testamentu, dział spadku przeprowadzany jest według przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących ustawowego dziedziczenia. Sąd może wydać postanowienie o dziale spadku na podstawie ugody bądź rozstrzygnąć spory i wydać orzeczenie o dziale spadku.
Osoba, która nie jest zadowolona z orzeczenia, może złożyć odwołanie do sądu wyższej instancji w ciągu 14 dni. Apelacja wiąże się z opłatą w wysokości 100 zł.
Dział spadku — Podsumowanie
Dział spadku polega na dokonaniu sprawiedliwego podziału majątku pozostałego po zmarłej osobie na rzecz wszystkich uprawnionych do dziedziczenia. Może on być rozstrzygany przez sąd bądź na podstawie zgodnej woli spadkobierców w formie aktu notarialnego. Majątek dzielony jest według ilości udziałów danego spadkobiercy w całości masy spadkowej. Przepisy dotyczące działu spadku regulowane są przez Kodeks cywilny.